Αγάθων

I

(Αθήνα 445; – Πέλλα 400; π.Χ.).Αθηναίος τραγικός ποιητής. Ελάχιστες πληροφορίες για τη ζωή του έφτασαν έως εμάς. Βρισκόταν στην ακμή του την εποχή του όψιμου Ευριπίδη, νίκησε το 416 με τραγωδία στα Λήναια και το 405 πήγε στην αυλή του Αρχέλαου, στην Πέλλα, όπου και πέθανε. Από τα κείμενά του έχουν διασωθεί μόνο μερικές δεκάδες στίχοι και ορισμένοι τίτλοι. Την προσωπικότητά του και το έργο του μπορούμε όμως να τα ξαναζωντανέψουμε από τις μαρτυρίες του Αριστοφάνη, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη.

Ο Αριστοφάνης (στις Θεσμοφοριάζουσες προπάντων) παρουσιάζει, με την αυτονόητη υπερβολή του κωμικού, τον Α. ως άνθρωπο ματαιόδοξο, ωραιοπαθή (αργότερα θα πει γι’ αυτόν φιλικά λόγια), το έργο του γεμάτο λεκτική μεγαλοπρέπεια (στην οποία αντιστοιχούσε φυσικά και ανάλογη μουσική) και τα χορικά του φορτωμένα από λυρισμό. Ο Πλάτων μάς δίνει την εικόνα του Α. στο Συμπόσιο (διαδραματίζεται στη γιορτή που οργάνωσε ο Α. για τη νίκη του στα Λήναια) όπου παρουσιάζει τα λόγια του φορτωμένα με παρηχητικά σχήματα, με γλωσσικά τεχνάσματα και με ηχηρές λέξεις (επίδραση του σοφιστή Γοργία). Ο Αριστοτέλης (στην Ποιητική)μνημονεύει με πολύ ευνοϊκό τρόπο ένα δράμα του Α. (Ανθεύς Άνθος),στο οποίο ο ποιητής έχει ξεφύγει από τους γνωστούς μύθους, τα δε περιστατικά και τα ονόματα είναι δικά του εφευρήματα. Αλλού τον ψέγει, αλλά με τρόπο που αποτελεί μάλλον έπαινο («Αγάθων εξέπεσεν εν τούτω μόνω»), ότι παραφόρτωσε το έργο του με θέματα· λέει, επίσης, ότι πρώτος ο Α. άρχισε να διαμορφώνει τα χορικά έτσι που να είναι «παρέμβλητα» (εμβόλιμα) μέσα στο έργο.

Το συμπέρασμα που μπορεί να συναχθεί από τις μαρτυρίες αυτές είναι ότι με τον Α. ο χορός αρχίζει να χάνει τη σημασία που είχε ως εκπρόσωπος της κοινωνίας και το χορικό να υποχωρεί μπροστά στην πλούσια δράση του έργου: εκφυλίζεται έτσι σιγά σιγά, κι από φορέας του νοήματος που ήταν άλλοτε γίνεται απλό παραγέμισμα. Εδώ έχουν την αιτία τους ο πλούσιος λυρισμός των χορικών του Α., το παραφόρτωμα των έργων του με θέματα (μια τάση που είχε παρουσιάσει άλλωστε πρώτος ο Ευριπίδης στις Φοίνισσες)και η αποδέσμευσή του από τους γνωστούς μύθους (πολύ περισσότερο από τον Ευριπίδη), που όλα αυτά μαζί αναγγέλλουν ότι η ολοκληρωμένη συνένωση των μορφών της τέχνης μέσα στην ελληνική κλασική τραγωδία έχει αρχίσει πια να διαλύεται.

II

(τέλη 4ου - αρχές 5ου αι.).Άγιος της Εκκλησίας. Η μνήμη του τιμάται στις 21 Οκτωβρίου από τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και στις 8 Ιανουαρίου από την Ανατ. Ορθόδοξη. Ασκήτεψε στην έρημο της Αιγύπτου και είχε μεγάλη μόρφωση. Αποφθέγματά του περιέχονται στο Γεροντικόν.

III

(7ος αι. μ.Χ.).Πάπας της Ρώμης (678–681). Κατά τη διάρκεια της παποσύνης του συγκάλεσε, σε συμφωνία με τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Πωγωνάτο, την ΣΤ’ Οικουμενική Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη. Η σύνοδος αυτή (680-681) κήρυξε το δόγμα για τις δύο φύσεις και θελήσεις του Ιησού Χριστού (τη θεία και την ανθρώπινη) και καταδίκασε τους μονοθελήτες. Επίσης, πέτυχε τη συγκατάθεση του Πωγωνάτου στην κατάργηση του φόρου των 300 σολδίων που πλήρωνε η Ρώμη στον αυτοκράτορα της Κωνσταντινούπολης, για την επικύρωση από αυτόν κάθε νέας παπικής εκλογής. Η μνήμη του τιμάται στις 20 Φεβρουαρίου.

Με το ίδιο όνομα αναφέρεται και άγιος, που έζησε στα τέλη του 4ου και στις αρχές του 5ου αι. Η Ανατ. Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του στις 8 Ιανουαρίου.